روش‌ها و تقویت مهارت خواندن در دانش آموزان

 

بهبود و پیشرفت سواد خواندن دانش آموزان از وظایف اصلی نظام‌های آموزشی کشور است. ارتقای این مهارت، باید یکی از نتایج و پیامدهای قطعی نظام‌های آموزش باشد؛ طوری که دیگر نیازمند برنامه‌های تکمیلی بهبود سواد خواندن دانش آموزان نباشیم.

بر اساس اطلاعات دریافت شده از پرسشنامه مدیران مدارس، درس «خواندن» از پایه اول تا چهارم بیش از سایر موارد درسی در مدرسه مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین بر اساس گزارش معلمان، تدریس روزانه مبتنی بر متن کتاب یا فعالیت‌های مربوط به خواندن همراه با تکالیف و تمرین‌های هفته‌ای بوده است. باید بدانید که رابطه مستقیمی بین «نگرش مثبت» دانش آموزان نسبت به خواندن و «توانایی خواندن» آنان وجود دارد. بچه‌هایی که از نظر «سواد خواندن» در سطح بالاتری قرار داشتند، دارای والدینی بودند که نسبت به مطالعه نگرش مثبتی داشتند و متوسط میزان مطالعه آنان بیش از 6 ساعت در هر هفته بوده است.

 

روش‌های خواندن

روش‌های خواندن متن در دبستان عبارتند از:

1. خواندن خطابی: در این شیوه، معلم یا یکی از دانش آموزان متن درسی را خطاب به دیگران می‌خواند و آن‌ها ضمن گوش دادن به متن نیز توجه می‌کنند.
2. همخوانی: در این نوع خواندن، آموزگار یا یکی از شاگردان متن را با صدای بلند خوانده و دانش آموزان دیگر با صدای بلند آن را تکرار می‌کنند. این شیوه بیشتر در کلاس اول کاربرد دارد؛ البته استفاده زیاد از این شیوه موجب کُندخوانی بچه‌ها می‌شود و انرژی زیادی را از آنان می‌گیرد.
   

3. خواندن اجمالی: هدف از این روش دستیابی به نکته‌ها و مطالب مهم کتاب و مضمون کلی آن در زمان کوتاه و با سرعت زیاد است. در این شیوه، معلم از جزئیات صرف نظر کرده و به نکته‌های کلیدی درباره ساختار مطالب و نکات مهم درس توجه می‌کند.
4. سریع خوانی: هدف از سریع خوانی، آشنایی کلی با متن است نه درک عمیق آن. در این روش، سرعت خواندن زیاد می‌باشد. تند خوانی، مستلزم حرکت منظم چشم بر روی صفحه کتاب است؛ این نوع خواندن را می‌توان از پایه چهارم ابتدایی آموزش داد.
5. عبارت خوانی (گروه خوانی) : در این روش، به جای توقف چشم بر روی تک تک کلمات، به گروهی از کلمات توجه می‌شود. روش عبارت خوانی دو سطح دارد: سطح مکانیکی در ارتباط با عادت دادن چشم برای حرکت سریع از طریق توجه به گروهی از کلمات است؛ در سطح ادراکی خواننده بردرک فهم مطالب تاکید خواهد داشت. در پایه اول ابتدایی، خواندن به صورت کلمه به کلمه یا حرف به حرف است ولی از پایه دوم به بعد می‌توان به آموزش گروه خوانی اقدام نمود.
6. دقیق خوانی: هدف این نوع خواندن، درک کامل مطلب و نگهداری آن به شکل منطقی در حافظه است، به گونه‌ای که امکان بازیابی متن در موقعیت‌های بعدی به آسانی میسر می‌باشد. در این روش، از فنون سازماندهی، حاشیه نویسی، علامت گذاری و خلاصه کردن مطالب استفاده می‌شود. در این شیوه تاکید بر فهم به جای حافظه طوطی‌وار است؛ خواننده از خواندن لذت برده و به سمت آن بیشتر روی می‌آورد. این نوع خواندن، از همان پایه اول ابتدایی باید مورد توجه قرار گیرد.
   

7. خواندن تجسّسی: هدفِ این نوع خواندن، درک عمیق‌تر، کنجکاوی بیشتر و شرکت فعّالانه در خواندن است. برای رسیدن به هدف مذکور، باید قبل از مطالعه سوال‌هایی از متن انتخاب شود. هدف از خواندن تجسّسی این است که خواننده به یک قضاوت منطقی و درک کامل از متن برسد. در این روش، خواننده از تنگ نظری رهایی یافته و توانایی تشخیص، تحلیل، ارزش‌گذاری، نظم و خلاقیت پیدا می‌کند.
8. خواندن لذتی: هدف از این نوع خواندن، درک زیبایی‌ها، افزایش آگاهی و لذت بردن از آثار هنری است. این هدف از مطالعه شعر، قصه و ضرب‌المثل قابل وصول است.

راهکار تقویت سواد خواندن

با توجه به نکات ذکر شده معلمان باید مهارت اولیه کودکان را در زمینه خواندن ارزیابی کرده و بر این اساس آنان را به ضرورت تقویت سواد خواندن آگاه نمایند. بنابراینالگوهای تدریس و ارزشیابی در مدارس ابتدایی، خصوصاً در درس فارسی باید مبتنی بر درک مطلب باشد. حتی باید درسی تحت عنوان «درس خواندن» به دروس دوره ابتدایی اضافه شود و برای این درس زمان و روش مناسب تدریس ارایه گردد. باید روش‌های سنتی تدریس که در آن‌ها مهارت خواندن دانش آموزان تقویت می‌شود، احیا گردد (خواندن متون درس فارسی به صورت گروهی و آهنگین).

می‌توان از رایانه در افزایش سواد خواندن کودکان استفاده کرد؛ مثلاً در هر هفته حداقل یک بار دانش آموزان مشق خود را تایپ کرده و آن را تحویل معلم دهند؛ مربی نیز حداقل هفته‌ای یک بار در سامانه رایانه‌ای مدرسه، از بچه‌ها بخواهد به جای آن که املا را روی کاغذ بنویسند، در رایانه تایپ کنند. حتی می‌توان از دانش آموزان خواست دیوارنوشته ها را از خانه تا مدرسه پیگیری و آن را در کلاس بازخوانی کنند یا تیتر روزنامه‌های مختلف را جمع آوری کرده و در کلاس بخوانند.

گفتگو و بحث با دانش آموزان، رفتن به کتابخانه مدرسه، خواندن قصه یا مجله برای کودکان با توجه به شاخص‌های درک مطلب، از دیگر مهارت‌ها جهت تقویت خواندن می‌باشد. افزودن یک نشست آموزش خانواده تحت عنوان تقویت مهارت خواندن و درک مطلب، اختصاص یک روز به منظور هدیه کتاب از سویِ مدرسه به دانش آموزان علاقه‌مند، ارایه راهکار به صورت مستمر برای هدایت معلمان در برطرف ساختن ضعف و بهبود سواد خواندن شاگردان از دیگر موارد موثر است. همچنین استفاده از دانش آموزان ممتاز پایه پنجم و ششم ابتدایی به عنوان معلمِ خواندن، در کلاس‌های پایین تر نیز مناسب می‌باشد. تلفیق درس فارسی با درس‌های مختلفی چون هنر، علوم و ریاضی نیز موثر است؛ مثلاً معلم از بچه‌ها بخواهد سه حیوان پستاندار، دو خزنده و سه پرنده را در جنگل نقاشی کنند، سپس برای نقاشی خود داستانی نوشته و آن را برای همکلاسی ها بخوانند.

---

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مریم عرفانیان

تنظیم: علی سرمدی

طبقه بندی بلوم در حوزه یادگیری چیست؟

در اواسط دهه 1950 بنیامین بلوم برای یادگیری، سه حوزه ی "اندیشیدن"(شناختی)، "نگرش"(عاطفی)، "فعالیت های بدنی"(روانی-حرکتی) را در نظر گرفت و در کتاب خود منتشر نمود. هریک از این طبقات دارای سلسه مراتبی در زمینه ی یادگیری است و هریک از سطوح بالاتر یادگیری به نحوه ی اجرای سطوح ماقبل خود وابسته می باشد. بدین ترتیب با ادامه ی این روش دانش آموزان در یادگیری موفق خواهند شد. اگر معلمی تصمیم دارد که از روش یادگیری طبقه بندی بلوم استفاده کند باید از افعال طراحی شده برای هرسطح، استفاده نموده و موضوعات درسی را که در آن سطح خاص از یادگیرنده انتظار دست یابی به آن می رود، عنوان کند. هم چنین اگر معلمی دانش آموزان خود و سطح استعداد آن ها و روش های یادگیری را به خوبی بشناسد، می تواند موضوعاتی را انتخاب کند که هریک از اعضای کلاس قادر به درک آن باشند.

 

اگر معلم به جای این که انتقال دهنده ی علم و دانش باشد به عنوان یک تسهیل کننده عمل نماید، می تواند با استفاده از این طرح، این کار سخت را انجام دهد. هم چنین شما به عنوان یک معلم باید به خاطر داشته باشید که نمی توانید تمام این طبقات را در مورد یک درس بیان کنید. از دیدگاه عملی، باید عناوینی را برای آموزش انتخاب کنید و بین دروس تقسیم نموده، برای هر درس موضوع مربوطه را یادداشت، و برنامه ی آموزشی خود را طراحی نمایید. اگر متوجه شدید که یک یا چند طبقه را فراموش کرده اید، باید مجددا در این مورد بیندیشید و دروس مربوطه را تکرار نمایید.

 

حوزه ی شناختی: بخش دانش

بلوم برای حوزه شناختی شش بخش فرعی در نظر گرفته است. سه بخش اول از شش بخش جز مراحل یادگیری عینی می باشد. اولین بخش حوزه شناختی، بخش دانش است. این بخش برای دانش آموزان فرصتی را فراهم می کند تا بازخوانی و بازشناسی ساده ای از عناوین به دست آورند. افعال خاصی که شامل این بخش می شوند عبارتند از: فهرست تهیه کردن، شناختن، تعیین کردن، تشخیص دادن، رقابت کردن، بیان کردن، برچسب زدن، توضیح دادن و نام بردن.

 

اگر معلم بخواهد موضوعی را در این بخش یاداشت نماید از جملاتی مانند جمله ی زیر استفاده می کند:

"در پایان درس امروز، هر دانش آموز سیزده منطقه ی اصلی را فهرست بندی نموده و در مورد شرایط محیطی و آب و هوای آن توضیح دهد." در بیش تر مواقع این روش شیوه ی ساده ای برای یادگیری می باشد. در این مرحله یادگیرنده اطلاعات وسیعی جمع آوری نموده که می تواند بعدا از آن در بهبود موضوعاتی که پیرامون آن حقایقی را جمع آوری کرده است مورد استفاده قرار دهد.

 

حوزه ی شناختی: بخش فهمیدن

دومین بخش از حوزه ی شناختی بخش ادراک می باشد. این مرحله اولین بخش از فهمیدن است. گرچه درک بسیار جزیی از موضوع ارائه شده می باشد. در حالی که اولین بخش معمولا جز به یاد سپاری حقایق ارائه شده نمی باشد و این مسئله به درک اولیه ی از موضوع نیاز دارد. افعالی که موضوع مورد نظر را به طور مناسبی بیان می کنند عبارتند از: تفسیر کردن، تعبیر کردن، با مثال بیان کردن، تکرار کردن، توصیف کردن، بازنویسی کردن، خلاصه کردن، تشخیص دادن، فهمیدن، بیان کردن، تعمیم دادن و ترجمه کردن.

 

برای بیان موضوع مورد نظر در این بخش از جملاتی نظیر جمله ی زیر می توان استفاده کرد:

"در پایان درس امروز، دانش آموزان نگرش های متفاوت میهن پرستان آمریکایی را در انقلاب آمریکا و هم فکران انگلیسی آن دوره بیان خواهند نمود."

 

حوزه ی شناختی: بخش کاربرد

 

وقتی دانش آموز بتواند از مطالبی که یاد گرفته به خوبی استفاده نماید در واقع به مرحله ی به کار بستن که بخشی از یادگیری می باشد، دست یافته است. در این مرحله دانش آموزان با به کار گیری افکار انتزاعی مشکلات خود را حل می کنند. آن ها می توانند به اندیشه های کلی براساس اطلاعاتی که حفظ نموده و به آن معنا بخشیده، دست یابند. بعضی از افعال مانند افعال زیر حوزه شناختی را معرفی میکنند:

 

استفاده کردن، عادت کردن، کشف کردن، جمع آوری کردن، تعریف کردن، ارزیابی کردن، با نمودار نشان دادن، حل کردن، حساب کردن، مشخص کردن.

در این بخش یک موضوع می تواند به این صورت بیان گردد: "در پایان درس امروز دانش آموزان می توانند وضعیت زاویه های مساوی و روبه رو در متوازی الاضلاع را با اندازه گیری اضلاع سقف خانه که به صورت متوازی الاضلاع است حل کنند.

 

حوزه ی شناختی: بخش تحلیل

هدف این بخش این است که یادگیرنده تمام اطلاعاتی را که از انواع مقوله های کاربردی یا بخش های متفاوت بدست آورده مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. بدین معنا که مطالب گردآوری شده روان تر و قابل درک تر بیان گردد. در این بخش قسمت های پیچیده و اساسی از علم و دانش را می توان به قسمت های ساده تر تقسیم نمود.

در این بخش از افعالی مانند افعال زیر استفاده می شود:

انتخاب کردن، فرق گذاشتن، تعیین کردن، تشخیص دادن، جدا کردن، تجزیه کردن، دسته بندی کردن، مقایسه کردن، طبقه بندی کردن، تحلیل کردن

یک موضوع در این بخش می تواند به این صورت بیان گردد: " در پایان درس کلاس، دانش آموزان می توانند هریک از جملات را به بخش های جداگانه ای تقسیم کنند."

 

حوزه ی شناختی: بخش ترکیب

در این بخش دانش آموزان می توانند اجزای تجزیه شده را در کنار هم قرار دهند و جمله ی جدیدی بسازند. افعالی که برای نوشتن موضوعات در این بخش مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از: طراحی کردن، جمع آوری کردن، ترکیب کردن، مخلوط کردن، ابداع کردن، گسترش دادن، ادغام کردن، سازمان دهی کردن. در این بخش دانش آموزان با گذراندن مراحل قبلی به سطحی از درک و فهم رسیده اند که می توانند اطلاعات جزئی را مشخص و بیان کنند و مورد استفاده قرار دهند و هم چنین آن ها را با هم ادغام کرده و مطالب تازه ای خلق نمایند.

 

حوزه ی شناختی: بخش ارزش یابی

در این بخش از دانش آموزان خواسته می شود که تمام اطلاعات فراگرفته را یک جا به ذهن بسپارند و به بررسی و قضاوت پیرامون اطلاعات گردآوری شده بپردازند. افعالی که در این مرحله استفاده می شود: توجیه کردن، انتقاد کردن، تصمیم گرفتن، ارزیابی کردن، قضاوت کردن، تفسیر کردن. در این بخش نیاز است که دانش آموز اطلاعات وسیعی را جمع آوری نموده و و پیرامون آن به بحث و گفت و گو پرداخته و در نهایت به درک آن نایل گردند.

 

حوزه ی عاطفی

موضوعات مربوط به این حوزه معمولا پیرامون نگرش ها و عواطف دانش آموزان می باشد. به اعتقاد بعضی از اشخاص این حوزه در سطح گسترده ای به مکان های مذهبی و خانواده نیز انتقال یافته است. برای یک معلم بسیار سخت است که میزان نگرش و احساسات دانش آموزانش را بسنجد. برای این که این حوزه در مدرسه مفید واقع شود باید فرصت های قابل دست یابی برای دانش آموزان فراهم گردد. حوزه عاطفی شامل پنج بخش است که عبارتند از: بخش دریافت، بخش واکنش، بخش ارزش گذاری، بخش سازمان دهی، بخش سنجش شخصیت پذیری توسط مجموعه ای از ارزش ها. هریک از این بخش ها با میزان درون سازی یک ارزش، نگرش یا احساس خاص مطرح شده از سوی دانش آموز در ارتباط است.

 

حوزه ی روانی-حرکتی

آخرین حوزه مطرح شده بلوم حوزه روانی-حرکتی است. این حوزه به پرورش حرکات کلی بدن، آموزش موسیقی، هنر و انواع آموزش های حرفه ای از قبیل کشاوری و تجارت مربوط می شود. چهار بخش از یادگیری برای این حوزه تعیین شده است که عبارتند از: حرکات بنیادی(کنترل کم از سوی دیگران)، حرکات کلی(حرکات ضروری)، حرکات معمولی( انواع کنترل و بداهه گویی ها)، حرکات خلاق(حرکات انحصاری یک دانش آموز). برای این حوزه نیز سلسه مراتبی وجود دارد و دانش آموزان قبل از گذراندن سطوح اول و دوم قادر به گذراندن سطوح دیگر نمی باشند.

---

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: نسیم گوهری

جان دیویی

جان دیویی (زاده ۲۰ اکتبر ۱۸۵۹ -در گذشت ۱ ژوئن ۱۹۵۲) یکی از معروفترین فیلسوفان امریکایی قرن بیستم و از پیشتازان عمل گرایی (پراگماتیسم) است که آرای انقلابی‌اش در باب سرشت فلسفه، آموزش، جامعه و سیاست بحث‌های فراوانی را به وجود آورد.

چرا درس بچه‌ها افت می‌کند؟

افت در لغت به معنای افتادن، نقصان، کاستی و کاهش است و اصطلاح آموزشی آن افت تحصیلی است که در معنای عام به مردودی دانش‌آموزان و تکرار پایه‌ی تحصیلی اطلاق می شود.

 

افت تحصیلی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

الف) افت تحصیلی آشکار (کمی): به تعداد آمار مردودی هر پایه و تکرار آن اطلاق میشود.‌

ب) افت تحصیلی پنهان (کیفی)

 

افت تحصیلی پنهان (کیفی) به دو دسته تقسیم می شود:

 الف: شامل دانش‌آموزانی می شود که برای جلوگیری از مردود شدن با توسل به شیوه‌های مختلف اقدام به گرفتن نمره نموده و جان به سلامت می برند که ممکن است ضعف خود را درپایه‌های بالاتر نشان داده و یا آن را جبران کنند.

 

ب: افت را اگر به معنای کاهش بگیریم هرگونه کاهش در رسیدن به اهداف آموزش و پرورش اعم از علمی و تربیتی و پرورشی افت محسوب می شود که به چند مورد اشاره می شود:

 

1. یکی از اهداف آموزش و پرورش ساختن افرادی است که بتوانند با استفاده از آموخته‌های خود بر مشکلات فائق آیند بنابر این وجود مشکلات خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... و ناتوانی افراد برای غلبه بر آن ها نوع دیگری از افت تحصیلی را نشان می دهد.

 

2.اهداف آموزش و پرورش در هر جامعه‌ای انتقال میراث فرهنگی جامعه به نسل‌های بعدی است بنابراین به همان تعداد که در جامعه‌ای افراد بی توجه به ارزش‌های فرهنگی جامعه وجود داشته باشد یا به همان نسبت که ارزش‌های فرهنگی در درون افراد نهادینه نشده باشد (افت ارزش‌ها) آموزش و پرورش در رسیدن به اهداف خود دچار افت گردیده است. نمونه‌های آن تقلب کردن دانش‌آموزان در جلسه‌ امتحان، رواج دروغ‌گوئی در جامعه، ریا، فریبکاری و غیبت، است.

 

3.به هر میزان جامعه‌ای تا رسیدن به مرز خودکفائی فاصله داشته باشد، افت روش‌های آموزش را در حدی که وظیفه‌ آموزش و پرورش است، نشان می دهد.

 

زیرا با 12 سالی که افراد اعم از زن و مرد در مدرسه می گذرانند چنانچه نظام آموزشی پویا و از انعطاف لازم برخوردار باشد، بایستی بتواند افرادی را تربیت کند که ضمن آنکه گلیم خود را از آب بیرون می کشند، به رفع نیازهای جامعه کمک کنند.

 

از علل افت تحصیلی:

1. ناپایداری مدارس (تعویض مکرر و هر ساله‌ کادر اداری و آموزشی مدارس که امکان برنامه‌ریزی منسجم و چندین ساله را نمی دهد.

 

2. عدم کارایی مشاورین مدارس (محدود شدن وظیفه‌ مشاوره به هدایت تحصیلی صرف که آنهم به درستی انجام نمی گیرد.

 

3. کمبود فضا و تجهیزات و ساعات کارگاه و آزمایشگاه و کمرنگ شدن نقش آزمایش در تدریس و اکتفا کردن به تئوری.

 

4. عدم استفاده از تکنولوژی های روز در آموزش- سی دی های آموزشی - ویدئو پروژکتور - فیلم‌های آموزشی.

 

5. بی هویت شدن مدارس متوسطه با عمومی شدن سال اول و جدا کردن سال آخر به عنوان پیش‌دانشگاهی.

 

6. مدیریت خود محور و غیرمشارکتی مدارس و بی توجهی به نظر معلمان در انتخاب مدیران‌.

 

7. کاربرد روش‌های تدریس غیرفعال و سنتی که باعث خستگی دانش‌آموزان و بی تحرکی آن ها و فعال نشدن فکر و ذهن آن ها می شود.‌

8. عدم ثبات در اهداف و روش‌های آموزشی و پرورشی که با تغییر دولت‌ها به یکبار کل سیاست‌گذاران و به تبع آن سیاست گذاری ها عوض می شود.

 

9. وضعیت معیشتی نامطلوب معلمان که باعث دو شیفته کار کردن و یا دو شغل بودن آن ها می شود و باعث می گردد با روحیه‌ مناسب در کلاس درس حاضر نشوند.

 

10. بی انگیزه بودن معلمان نسبت به مطالعه و در نتیجه تکرار مکرر مطالب بدون ایجاد جاذبه‌ جدید برای دانش‌آموزان.

 

11. عدم به کار گماردن مدیران آموزشی کارآمد که دوره‌های خاص مدیریت آموزشی را علاوه بر رشته‌ تخصصی خود گذرانده باشند در سطوح مختلف مدیریتی.

 

12. کمبود فوق برنامه‌های مؤثر و محدود شدن فوق برنامه‌ها به برگزاری تعدادی مسابقه احکام و...

 

13. جدا کردن امور آموزشی و پرورشی که معلمان فقط به مسائل آموزشی می پردازند.

---

مرکز یادگیری سایت تبیان - منبع: پایگاه نی نی بان

تهیه و تنظیم: مریم فروزان کیا

پرورش خلاقیت در دانش آموزان ابتدایی

 خلاقیت مفهومی پیچیده و در برگیرنده ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی است. اگر بخواهند در جامعه ای این مفهوم توسعه یابد و به شکلی پایدار تحقق یابد باید در درجه اول شرایط علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی آن را به وجود آورند. زیرا اگر شرایط لازم و مناسب علمی فراهم نیاید هر نوع کوشش از نظر کیفیت و محتوا بی نتیجه خواهد ماند. همچنین اگر نتوانیم شرایط فرهنگی و سازمانی تحقق و توسعه خلاقیت را ایجاد کنیم هر چه بکوشیم و توان علمی خود را افزایش دهیم باز هم نمی توانیم به توسعه ای پایدار دست پیدا کنیم.

آماده سازی شرایط گام اول پرورش خلاقیت دانش آموزان ابتدایی: اکثر صاحبنظران بر این باورند که اولین گام در پرورش خلاقیت کودکان به وجود آوردن شرایط مناسب در محیط خانوادگی، آموزشی است. 

 

کارل راجرز می گوید:

 واضح است که خلاقیت را نمی توان با فشار به وجود آورد بلکه باید به آن اجازه داد تا ظهور کند. در مورد خلاقیت هم همین وضع صادق است. 

 

چگونه می توانیم شرایط خارجی را مساعد بسازیم تا شرایط داخلی تسریع شود و خلاقیت پرورش یابد؟

 

تجربیات در روانشناسی نشان میدهد که می توانیم با فراهم کردن امنیت روانی و آزادی، احتمال ظهور خلاقیت سازنده را افزایش دهیم.

آموزش و پرورش برای رشد و خلاقیت و نوآوری در معلم و دانش آموز به ویژه در دوره آموزش ابتدایی به منزله زیربنای تعلیم و تربیت باید درک روشن و صریحی از شرایط موجود به دست بیاورد، در گام بعدی باید بکوشد بر مبنای فلسفه تعلیم و تربیت و اهداف اصولی و معیارهای علمی و معتبر تصویر روشنی از شرایط مطلوب پرورش خلاقیت رسم کند. با ارایه این تصویر می توان به خوبی دریافت که شرایط پرورش خلاقیت در کلاس درس، مدرسه، سازمان آموزش، خانواده یا هر محل آموزشی و پرورشی دیگر، باید به چه صورتی باشد. در نتیجه می توان با کمترین صرف وقت، انرژی، انگیزه و سرمایه در مسیر پرورش و شکوفایی خلاقیت و نواندیشی قرار گرفت. اما اگر شرایط مناسب علمی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی پرورش خلا قیت را فراهم نیاوریم هر عامل مثبتی در مسیر خلا قیت نه تنها موثر نخواهد بود بلکه به صورت یک مانع عمل خواهد کرد.

 

معلم خلاق و نقش او در پرورش خلا قیت دانش آموزان

بسیار می شنویم می خوانیم و مشاهده می کنیم که همه درباره شیوه های پرورش خلا قیت دانش آموزان بحث می کنند. در حالی که دانش آموزان در مقام فراگیرنده و شکل پذیر آموزش و پرورش به شدت تحت تاثیر رفتار معلم قرار دارد.

در دوره ابتدایی که اثرپذیری، نقش پذیری و انعطاف پذیری بیشتر به چشم می خورد، ضرورت دارد که بیش از پیش از پرداختن به شیوه های پرورش خلاقیت دانش آموزان سعی کنید یک معلم نواندیش، نوآور و خلا ق باشید، زیرا معلم در ابتدای امر آموزش در نظر دانش آموز الگوی قابل اعتمادی است که سبب اثبات یا نفی یادگیری می شود.

اگر معلم آموزش خلاقیت را به دانش آموز به صورت کلا می ارائه دهد، ولی خودش الگوی عملی خلا قیت نباشد برای او تناقض و تضاد شناختی به وجود می آورد.

اگر در گفتار خود شیوه آموزش و نحوه پرسیدن سوال شیوه برقراری ارتباط عاطفی و نحوه ارزشیابی خلا قی را بروز ندهیم و احساس و عاطفه خود را به شکل خلا قانه ای ابراز نکنیم هر چه تلا ش کنیم نمی توانیم به خوبی آموزش عملی باعث پرورش خلا قیت آنها بشویم. در حقیقت معلم باید با رفتار عملی خود به شکل خلاقانه ای اندیشه ها و افکارش را نمایش دهد و با ابراز احساس عاطفه و شکل های گوناگون کلا می و غیرکلامی خلاقیت، فرصت نمونه برداری ادراکی را برای دانش آموز فراهم کند تا او بتواند به خلا قیت و نوآوری دست یابد.

ضروری ترین گام معلم برای پرورش خلا قیت دانش آموزان تلاش و کوشش او در پرورش خلاقیت خود اوست. ولی این حرکت نباید سبب شود که معلم از یاد دانش آموزان غافل شود. در اصل این حرکت دو سویه است و از معلم به شاگرد و از شاگرد به معلم باز می گردد. 

معلمانی که از خود رفتار خلاق نشان می دهند، محیط های کلا س درسی به وجود می آورند که خلاقیت را ارتقا می دهند. این معلمان از موانع حسی و فرهنگی در کلا س خود پرهیز می کنند.

 

خلاقیت در کلاس: 

معلم دوره ابتدایی می باید ذهنی فعال، پویا و اطلا عاتی علمی و به روز و کاربردی داشته باشد. معلم دوره ابتدایی باید یک سلسله اصول و مبانی را در جهت پرورش خلا قیت دانش آموزان در کلاس درس در نظر بگیرد تا بتواند دراین زمینه موفق شود. برخی از این اصول به شرح زیر است:

1-- پرورش خلاقیت در آموزش ابتدایی نیازمند نوگرایی، انعطاف پذیری و تنوع در رفتار، گفتار و تدریس است

2-- اگر معلم ابتدایی پرتکاپو، با انرژی و فعال و با نشاط باشد سبب رشد خلا قیت در دانش آموز خواهد بود.

3--اعتماد به نفس معلم در رشد اعتماد به نفس در دانش آموزان ابتدایی سبب افزایش خلا قیت است.

4-- خطر پذیری، بارش فکری، یورش اندیشه برای دانش آموز زمینه فن پرورش خلا قیت است.

5-- میل به تجربه های آموزشی ناشناخته، ترجیح دادن سادگی به پیچیدگی، طرح سوال، تحریک کنجکاوی، آموزش کشف محیط، جهت دهی ذهنی دانش آموز، برای رشد خلا قیت در دوره ابتدایی ضروری است.

6-- فشار نیاوردن، تحمیل نکردن دانسته های خود و تقویت مثبت دانش آموز ابتدایی در پرورش خلا قیت تاثیر بسیار دارد.

7-- بازی و فعالیت های آزاد و انعطاف پذیر کلاس سبب رشد افکار و احساسات خلا قانه می شود.

8-- معلم شوخ طبع، خوش رو و دارای علا یق هنری باعث تحریک در رشد خلا قیت می شود.

9-- پرهیز از دانش جدید، روش های تازه، فکر نو، برنامه های جدید و ابراز وجود مانع رشد خلا قیت است.

10-- گرایش به روش های تکراری، آموزش از روی عادت، پرسش و پاسخ کلیشه ای، روح خلا قیت را در دانش آموز ابتدایی می کشد.

11-- نداشتن تمرکز ذهنی، تحمل نکردن، ابهام و تضاد وابستگی و انجام فکری نشانه نبود خلا قیت است.

12-- رشد علمی، تجربه کلا سی، ارزشیابی مستمر از خود از عوامل رشد خلا قیت است. 

 

پرورش خلاقیت در خانواده:

1-به اندیشه ها، ایده ها و نظرهای فرزندانتان بی اعتنا نباشید و آن ها را بی اهمیت و ناچیز نشمارید.

2- فرزندانتان را با داستان، اسطوره و افسانه ها آشنا کنید تا پشتوانه فرهنگی قوی و محکمی در این زمینه داشته باشید

3- در صورت امکان به فرزندانتان حق انتخاب و آزادی عمل بدهید.

4- با فرزندانتان از رویاها و امیدهای آینده صحبت کنید.

5-طوری رفتار نکنید که گویی فقط آن چه بزرگ ترها انجام می دهند اهمیت دارد.

6- به فرزندتان یاد بدهید چگونه برای کاری که می خواهد انجام دهد پیشاپیش برنامه ریزی کند و آینده نگر باشد.

7- اگر فرزندتان گوشه گیر و خجالتی است در حضور دیگران از او تعریف کنید و برایش احترام قایل شوید و در خلوت در آغوشش بگیرید.

8-ترس و تشویش خود را نسبت به دستگاه های صاحب اقتدار به فرزندتان منتقل نکنید.

 

مرکز یادگیری سایت تبیان

تجمیع: نسیم گوهری - تنظیم: یگان داودی

ژان ژاک روسو

ژان-ژاک روسو متفکر سوئیسی، در سدهٔ هجدهم و اوج دورهٔ روشنگری اروپا می‌زیست.

اندیشه‌های او در زمینه‌های سیاسی، ادبی و تربیتی، تأثیر بزرگی بر معاصران گذاشت. نقش فکری او که سال‌ها در پاریس عمر سپری کرد، به عنوان یکی از راه‌گشایان آرمان‌های انقلاب کبیر فرانسه قابل انکار نیست. اگر چه روسو، از نخستین روشنگرانی است که مفهوم حقوق بشر را بطور مشخص به کار گرفت، اما نزد او از این مفهوم تنها می‌توان به معنایی ویژه و محدود سخن به میان آورد. در مجموع باید گفت که وی رادیکال‌تر از هابس و جان لاک و شارل دو مونتسکیو می‌اندیشید. شاید به همین دلیل است که برخی از پژوهشگران تاریخ اندیشه، وی را اساساً در تداوم سنت فکری عصر روشنگری نمی‌دانند، بلکه اندیشهٔ او را بیشتر در نقد فلسفهٔ روشنگری ارزیابی می‌کنند. برای روسو، صرف نظر کردن انسان از آزادی، به معنی صرف نظر کردن از خصلت انسانی و «حق بشری» است. روسو تلاش می‌کند، نوعی هماهنگی میان آزادی فردی و جمعی ایجاد نماید. وی این کار را در اثر معروف خود قرارداد اجتماعی که در سال ۱۷۶۲ میلادی نوشته شد، انجام می‌دهد. یکی دیگر از کتاب‌های مهم روسو به نام امیل در زمینه تربیت کودکان است.

منبع: 

ویکی پدیا